โมเดลการดำเนินชีวิต

กิจกรรมอาชีพภายในครอบครัวบ้านแม่ทำ สีทา

ในการดำเนินชีวิตประจำวันของผู้คนโดยส่วนใหญ่ มักจะไม่ค่อยมีแบบแผน หรือตัวแบบ หรือโมเดลในการดำเนินชีวิต ทำให้สมาชิกในครัวเรือนไม่ทราบว่าในแต่ละวันจะต้องทำอะไรบ้าน

ช่วงเริ่มต้นครอบครัวใหม่ ผู้เขียนไม่มีเงินทุนติดตัวมาเลย มีแต่แม่ทำ สีทาที่มีที่ดิน ทุกคนมีความเห็นเหมือนกันคือ จะกู้ยืมเงินภายนอกมาใช้เท่าที่จำเป็นเท่านั้น แต่จะอาศัยสิ่งต่างๆ ที่มีในครอบครัวมาใช้ให้เกิดประโยชน์ให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ หรือเปลี่ยนเป็นเงินทุนหมุนเวียนหากเป็นไปได้ กระผมจึงจัดแยกกิจกรรมอาชีพภายในบ้านออกเป็น ๕ กลุ่ม ดังนี้

๑. กิจกรรมอาชีพ ขยะวิทยา

๒. กิจกรรมอาชีพ ปุ๋ยสะอาด

๓. กิจกรรมอาชีพ กสิกรรมธรรมชาติ

๔. กิจกรรมอาชีพ พลังงานเพื่อชีวิต

๕. กิจกรรมอาชีพ ตามความถนัดของสมาชิกในครอบครัว

โดยทุกกิจกรรมอาชีพในข้างต้นจะมึความสัมพันธ์ดังรูป

ความสัมพันธ์ระหว่างงานขยะวิทยา, ปุ๋ยสะอาด, กสิกรรมธรรมชาติ และพลังงานเพื่อชีวิต

เริ่มต้นที่งานขยะวิทยาหมายถึงการคัดแยกขยะที่เกิดขึ้นในการดำเนินชีวิตประจำวันของครอบครัว โดยการฝึกให้ทุกคนในครอบครัวคุ้นเคยกับการแยกขยะ เช่นเศษอาหารหรือขยะเปลียก, ขยะแห้งที่สามารถจำหน่ายได้, ขยะที่สามารถนำกลับมาประยุกต์ใช้ประโยชน์ได้, ขยะแห้งที่ต้องเผาทำลายทิ้ง, หรือเศษไม้เศษฟืนที่สามารถนำมาเป็นเชื้อเพลิงหรือเผาให้เป็น่ถ่าน ซึ่งใช้เป็นเชื้อเพลิงในครัวเรือน หรือใช้เป็นสารปรับปรุงบำรุงดินได้, เศษใบไม้หรือเศษวัสดุเหลือทิ้งจากทางการเกษตร ส่วนหนึ่งจะใช้คลุมดินหรือห่มดิน ส่วนหนึ่งจะนำมาทำเป็นปุ๋ยหมักกอง เป็นต้น

งานปุ๋ยสะอาดเป็นกิจกรรมที่จะนำเอาเศษอาหารหรือขยะเปลียกส่วนหนึ่ง, เศษใบไม้หรือเศษวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตร มาทำเป็นปุ๋ยหมักกอง หรือทำเป็นน้ำหมักชีวภาพ ซึ่งจะทำให้มีปุ๋ยหมักผง หรือฮอร์โมนน้ำหมักชีวภาพไว้ใช้ทางการเกษตร

งานกสิกรรมธรรมชาติ เป็นการทำการเกษตรที่มีความตั้งใจจะลดการใช้สารพิษหรือสารเคมีที่เป็นพิษให้น้อยที่สุดเท่าที่จะทำ โดยเริ่มต้นที่ทำกินในครอบครัวเป็นหลัก ที่สวนกสิกรรมธรรมชาติ ไร่นาป่าผสมบ้านแม่ทำ สีทาจะยังคงมีการใช้ยาฆ่าหญ้าในบางจุด แต่พิ้นที่เพาะปลูกโดยส่วนใหญ่จะไม่ได้ใช้ และจะพยายามเลิกยาฆ่าหญ้าในอนาคต ส่วนสารกำจัดแมลงและสารกำจัดโรคพืชที่เป็นสารเคมีสังเคราะห์ที่สวนบ้านแม่ทำ สีทาไม่ได้ใช้มานานแล้ว แต่จะใช้น้ำส้มควันไม้และน้ำหมักชีวภาพแทน

 งานพลังงานเพื่อชีวิต เป็นกิจกรรมที่จะทำให้ได้พลังงานในรูปแบบต่างๆ มาใช้ในครัวเรือน โดยเศษอาหารหรือขยะเปลียกส่วนหนึ่งจะนำมาหมักในถังหมักแก๊สชีวภาพ เพื่อให้เกิดเป็นแก๊สชีวภาพใช้กับการหุงต้มในครัวเรือน และในอนาคตจะพัฒนาให้เป็นเชื้อเพลิงสำหรับเครื่องปั่นไฟฟ้า หรือเครื่องผลิตกระแสไฟฟ้าแทนน้ำมัน ส่วนเศษกิ่งไม้หรือเศษวัสดุทางการเกษตรบางส่วนจะนำมาใช้ทำเป็นเชื่อเพลิงหุงต้มโดยตรง บางส่วนจะนำมาเผาเป็นถ่านและผลิตน้ำสิ้มควันไม้ ถ่านที่ได้ส่วนหนึ่งจะใช้เป็นเชื้อเพลิงหุงต้ม ส่วนเศษผงถ่านจะนำไปใส่ลงในดินที่ใช้ในการเพาะปลูก ทดแทนสารปรับปรุงบำรุงดินกลุ่มปูนผง เช่นปูนขาว หรือปูนมาล ซึ่งมีประสิทธิภาพดีกว่า และไม่มีผลเสียต่อดินที่ใชในการเพาะปลูก สำหรับน้ำส้มควันไม้จะใช้เป็นสารไล่แมลงและใช้เป็นฮอร์โมนพืชในการทำการเกษตร

ส่วนกิจกรรมอาชีพสุดท้ายคือ กิจกรรมอาชีพตามความถนัดของสมาชิกในครัวเรือน ซึ่งที่บ้านแม่ทำ สีทามีงานหลายอย่างที่ไม่ได้เข้ากลุ่มในข้างต้น เช่น การนำผลผลิตทางการเกษตรไปตั้งร้านขายในตลาดนัด, การนำผลผลิตทางการเกษตรมาแปรรูปจำหน่าย, งานอาสาสมัครและงานวิทยากร หรือตัวกระผมเองเป็นนักเขียนและโปรแกรมเมอร์อิสระ ซึ่งมีรายได้ส่วนหนึ่งจากงานดังกล่าวมาใช้จ่ายในครอบครัว เป็นต้น

ครอบครัวกสิกรรมธรรมชาติ

 
เกี่ยวกับที่ดินทำกิน

บ้านแม่ทำ สีทา ตั้งอยู่บริเวณเหนือเขื่อนห้วยท่าเดื่อ ๒ ซึ่งอยู่ในพื้นที่ของหมู่ที่ ๖ บ้านหุบตาอ้น ตำบลนิคมกระเสียว อำเภอด่านช้าง จังหวัดสุพรรณบุรี พื้นที่ทั้งหมดครอบครัวแม่ทำ สีทาซื้อไว้ตั้งแต่ก่อนจะมีการสร้างเขื่อนห้วยท่าเดื่อ ๒ พื้นที่บางส่วนเจ้าของเดิมขายทิ้งเนื่องจากกลัวน้ำท่วมเนื่องจากการสร้างเขื่อนดังกล่าว หลังจากที่มีการสร้างเขื่อนห้วยท่าเดื่อ ๒ เสร็จ พื้นที่ประมาณเกือบ ๑๐๐ ไร่จมอยู่ใต้ เหลือพื้นที่เหนือเขื่อนที่สามารถใช้ประโยชน์ได้ประมาณร้อยกว่าไร่

ช่วงก่อนนี้ ที่ดินที่แม่ทำ สีทาถือครองอยู่ส่วนใหญ่ จะให้ผู้อื่นเช่า บางส่วนให้ลูกสาวคนเล็กใช้เป็นพื้นที่เลี้ยงวัว พื้นเล็กเล็กน้อยบางส่วนแม่ทำ สีทาใช้ปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ตัวแม่ทำ สีทาเองต้องเลี้ยงวัวให้ลูกสาวคนเล็กทำให้ไม่มีเวลาดูแลที่ดินส่วนที่เหลือ ทำให้พื้นที่บางส่วนกลายเป็นที่รกร้าง โดยเฉพาะบริเวณรอบๆ บ้าน

ต่อมาเกิดปัญหาบางอย่างทำให้แม่ทำ สีทาต้องตัดสินใจยกที่ดินให้หลวงกว่า ๘๐ ไร่ ทำให้เหลือที่ดินที่แม่ทำ สีทาถือครองและใช้ประโยชน์ได้จริงประมาณ ๓๐ ไร่ ในจำนวนนี้ พื้นที่กว่า ๑๐ ไร่เป็นบริเวณเหนืออ่างเก็บน้ำของเขื่อนที่น้ำท่วมถึงโดยเฉพาะในช่วงฤดูฝน ซึ่งครอบครัวแม่ทำ สีทาจะใช้เป็นพื้นที่ปลูกข้าว และปลูกพืชผักอื่นๆ ในชวงหน้าแล้ง

 บ้านแม่ทำ สีทา ในปัจจุบัน

ครอบครัวใหม่

 

สำหรับตัวผู้เขียนเอง บ้านเดิมอยู่ที่อำเภอบ่อพลอย จังหวัดกาญจนบุรี แต่ประกอบอาชีพเป็นโปรแกรมเมอร์อิสระ และนักเขียนอิสระอยู่ในกรุงเทพฯ แต่เนื่องจากตนเองมีปัญหาเรื่องสุขภาพ คือมีอาการปวดหัวรุนแรงเป็นประจำ ทำให้ทำงานได้ไม่เต็มที่ รายได้ส่วนใหญ่จึงหมดไปกับการรักษาอาการป่วย

ต่อมาจึงตัดสินใจออกจากกรุงเทพฯ เพื่อหาสถานที่สงบๆ ตามวัดในต่างจังหวัดเพื่อฝึกสมาธิรักษาอาการปวดหัว ซึ่งได้ผลดีมาก และตั้งใจจะหาพื้นที่ในต่างจังหวัดทำการเกษตรในรูปแบบที่ตนเองต้องการ ผู้เขียนรู้จักและสนิทลูกสาวคนโตของแม่ทำ สีทา ซึ่งมีแนวความคิดในการทำการเกษตรในรูปแบบที่คล้ายกัน ผู้เขียนจึงได้ตัดสินใจมาอยู่ที่นี่ ตั้งแต่ปลายปี พ.ศ. ๒๕๔๘ เป็นต้นมา

รถสาลี่ที่ใช้พ่วงท้ามอเตอร์ไซด์ซื้อของเก่า

 

สมาชิกในครอบครัว

แม่ทำ สีทา

 

โดยปรกติที่บ้านแม่ทำ สีทา จะมีสมาชิกที่อยู่ประจำจำนวน ๓ คน คือ แม่ทำ สีทา, ลูกสาวคนโต และผู้เขียน นอกจากนี้ยังมีบุตรสาวของภรรยาทืองอีก ๓ คนที่ไปๆ มาๆ โดยคนโตอาศัยอยู่กับพ่อที่จังหวัดปัตตานี ส่วนอีก ๒ คนเป็นฝาแฝดกำลังเรียนหนังสืออยู่ต่างจังหวัด จะมีโอกาสอยู่บ้านช่วงปิดเทอม

นำเรื่อง

โครงการชีววิถีเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืนเป็นโครงการที่จะช่วยเสริมสร้างการอยู่ดีกินดีให้กับประชาชน สวนกสิกรรมธรรมชาติ ไร่นาป่าผสมบ้านแม่ทำ สีทาแม้จะไม่ได้เข้าร่วมโครงการมาตั้งแต่ในระยะแรกๆ แต่ก็ได้นำเอาองค์ความรู้ที่ได้จากโครงการมาปรับใช้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งองค์ความรู้เรื่องจุลินทรีย์ที่มีประสิทธิภาพ หรือ อีเอ็ม (Effective Microorganism) ซึ่งสวนกสิกรรมธรรมชาติ ไร่นาป่าผสมบ้านแม่ทำ สีทาได้นำมาประยุกต์ใช้มาตั้งแต่เริ่มทำกสิกรรมธรรมชาติ และได้ปรับปรุงพัฒนาองค์ประกอบต่างๆ เพื่อให้เหมาะสมกับสภาพการดำเนินชีวิตประจำวันภายในสวน และยังได้มีโอกาสนำองค์ความรู้เผยแพร่สู่ชุมชนในโอกาสต่างๆ ซึ่งสามารถติดตามรายละเอียดได้ในเอกสารนำเสนอฉบับนี้

ท้ายนี้ขอกรอบขอบคุณคณาจารย์วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยี สุพรรณบุรี ที่ได้ช่วยประสิทธิ์ประสาทองค์ความรู้ต่างๆ และได้ช่วยให้ส่วนกสิกรรมธรรมชาติ ไร่นาป่าผสมบ้านแม่ทำ สีทาได้มีโอกาสเข้าร่วมโครงการชีววิถีเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน ซึ่งทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้นมากมายภายในสวนกสิกรรมธรรมชาติ ไร่นาป่าผสมบ้านแม่ทำ สีทา

ธาวินทร์ ลีลาคุณารักษ์

[ปรับปรุง]

๒๘ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๗